Edukacja włączająca

Edukacja włączająca, nazywana także edukacją inkluzyjną, to współczesna odpowiedź na potrzebę tworzenia szkół otwartych na każdego ucznia. Jej fundamentem jest przekonanie, że każde dziecko, bez względu na swoje indywidualne możliwości, doświadczenia czy ograniczenia, ma prawo do nauki w środowisku sprzyjającym rozwojowi, budowaniu relacji społecznych i pełnemu uczestnictwu w życiu szkolnym.

Wdrażanie edukacji włączającej w polskim systemie oświaty wynika z przyjętych zobowiązań międzynarodowych oraz przepisów unijnych, w tym z zapisów Deklaracji z Salamanki i Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Edukacja włączająca nie jest więc tylko wyborem – to wyraz realizacji fundamentalnego prawa każdego dziecka do edukacji w duchu równości i szacunku dla różnorodności.

Szkoła dostępna – szkoła dla wszystkich

W centrum idei edukacji włączającej znajduje się szkoła, która dostosowuje procesy kształcenia, wychowania i opieki do indywidualnych potrzeb uczniów. Szkoła dostępna to miejsce, w którym bariery – fizyczne, komunikacyjne czy edukacyjne – są systematycznie eliminowane, a warunki uczenia się dostosowane do możliwości każdego ucznia, w tym także tych z niepełnosprawnościami, z doświadczeniem kryzysu lub zaniedbań środowiskowych. Budowanie szkoły włączającej to także inwestycja w kompetentną kadrę pedagogiczną, odpowiednie wyposażenie oraz zapewnienie dostępności architektonicznej i informacyjnej.

Wsparcie specjalistyczne – blisko potrzeb uczniów

W odpowiedzi na rosnącą potrzebę wsparcia specjalistycznego w przedszkolach i szkołach wprowadzono od 2022 roku standaryzację zatrudniania nauczycieli specjalistów: pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów i terapeutów pedagogicznych. Ich zadania, sprecyzowane w obowiązujących przepisach, obejmują prowadzenie zajęć, udzielanie pomocy oraz wsparcie nauczycieli i rodziców w organizacji kształcenia dostosowanego do potrzeb dzieci i młodzieży.

Kształcenie specjalne – indywidualne wsparcie w systemie powszechnym

Uczniowie posiadający orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego objęci są organizacją nauki i metodami pracy dostosowanymi do ich możliwości rozwojowych i edukacyjnych. Odpowiednie zespoły nauczycieli i specjalistów przygotowują Wielospecjalistyczną Ocenę Poziomu Funkcjonowania Ucznia (WOPFU) oraz opracowują Indywidualne Programy Edukacyjno-Terapeutyczne (IPET), które wyznaczają kierunki wsparcia.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna – systemowe wsparcie na każdym etapie

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole przysługuje każdemu uczniowi, który jej potrzebuje – niezależnie od posiadania opinii czy orzeczenia. Organizowana jest w odpowiedzi na rozpoznane trudności i potrzeby, przy udziale nauczycieli, specjalistów oraz – co niezwykle ważne – z inicjatywy i za zgodą rodziców. Efektywność udzielanego wsparcia jest systematycznie oceniana, a w razie potrzeby podejmowane są dalsze działania, w tym skierowanie ucznia do publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu poszerzenia diagnozy i zaplanowania kolejnych etapów pomocy.

W celu podniesienia jakości nadzoru pedagogicznego w zakresie wsparcia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w kuratoriach oświaty w zostali powołani wizytatorzy ds. specjalnych potrzeb edukacyjnych.

Do zadań wizytatorów należy:

• wspieranie innych wizytatorów kuratorium oświaty – udzielanie i zbieranie informacji, konsultowanie spraw z zakresu organizacji kształcenia uczniów ze SPE
• wspieranie dyrektorów przedszkoli, szkół i placówek oraz rodziców uczniów ze SPE – udzielanie informacji, konsultacje i porady w zakresie stosowania prawa
• upowszechnianie dobrych praktyk
• uaktywnianie lokalnych zasobów i wspieranie współpracy międzyinstytucjonalnej na terenie województwa
• współpraca z MEN i ORE w opracowaniu nowych rozwiązań w zakresie SPE.

Lista wizytatorów:

https://www.ore.edu.pl/2017/10/wizytatorzy-ds-specjalnych-potrzeb-edukacyjnych-spe-2/

Specjalistyczne Centra Wspierania Edukacji Włączającej (SCWEW) – nowa jakość wsparcia w edukacji

Każde dziecko powinno mieć zapewnioną adekwatną pomoc edukacyjną i psychologiczno-pedagogiczną, dostosowaną do jego indywidualnych potrzeb. W odpowiedzi na to wyzwanie, od kilku lat prowadzone są intensywne prace nad stworzeniem spójnego modelu międzyresortowego wsparcia w systemie oświaty.

Koncepcja powołania Specjalistycznych Centrów Wspierania Edukacji Włączającej (SCWEW) powstała w wyniku działań zespołu projektowego Ośrodka Rozwoju Edukacji (ORE). W pracach uczestniczyli przedstawiciele szkół ogólnodostępnych i specjalnych, organów prowadzących, poradni psychologiczno-pedagogicznych, ośrodków doskonalenia nauczycieli, bibliotek pedagogicznych, uczelni wyższych oraz organizacji pozarządowych.

Zadania SCWEW

Specjalistyczne Centra będą realizowały szereg działań na rzecz edukacji włączającej, w szczególności:

• Wzmacnianie roli szkolnictwa specjalnego poprzez wykorzystanie kompetencji i doświadczenia specjalistów pracujących w szkołach specjalnych na rzecz szkół ogólnodostępnych.
• Wsparcie nauczycieli w zakresie dostosowywania metod pracy do indywidualnych potrzeb uczniów, doboru sprzętu specjalistycznego, materiałów edukacyjnych i podręczników.
• Wsparcie uczniów poprzez organizowanie zajęć specjalistycznych oraz udostępnianie zasobów szkół specjalnych.
• Wsparcie rodziców w formie konsultacji, doradztwa, grup wsparcia oraz zajęć terapeutycznych.

Działalność SCWEW obejmie również:

• Prowadzenie działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie edukacji włączającej.
• Wspomaganie szkół w pozyskiwaniu dostosowanych podręczników, materiałów dydaktycznych oraz sprzętu specjalistycznego.
• Inicjowanie współpracy międzysektorowej, zwłaszcza z uczelniami wyższymi, organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami pomocy społecznej, takimi jak ośrodki pomocy społecznej i centra usług społecznych.

Wspólna odpowiedzialność za edukację

Dzięki działalności SCWEW nauczyciele, uczniowie i rodzice otrzymają dostęp do kompleksowego i skoordynowanego wsparcia, które pozwoli skuteczniej realizować ideę szkoły dostępnej dla wszystkich.

Projekt tworzenia Specjalistycznych Centrów Wspierania Edukacji Włączającej jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER).

Na terenie województwa dolnośląskiego funkcjonują dwa Specjalistyczne Centra Wspierania Edukacji Włączającej w:

Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 10 we Wrocławiu

oraz

Zespole Placówek Resocjalizacyjnych w Brzegu Dolnym

Obecnie jest realizowany projekt: „Budowa skoordynowanego systemu pomocy specjalistycznej opartej na Specjalistycznych Centrach Wspierających Edukację Włączającą” współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Plus w ramach Programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027.

W I edycji konkursu trzy placówki z Dolnego Śląska: Bolesławca, Wałbrzycha i Wrocławia złożyły dokumentacje i przeszły pozytywnie ocenę formalną. O dalszych wynikach prac konkursowych będziemy informować na bieżąco.

Budowa skoordynowanego systemu pomocy specjalistycznej opartego na Specjalistycznych Centrach Wspierających Edukację Włączającą

– https://ore.edu.pl/2025/01/konkurs-grantowy-scwew-dokumentacja/

Ministerstwo Edukacji Narodowej rekomenduje psychologom szkolnym oraz dyrektorom wdrażanie i stosowanie różnych narzędzi diagnostycznych w celu rozpoznawania potrzeb uczniów, dostosowania metod pracy i form wsparcia oraz organizowania środowiska sprzyjającego rozwojowi. Jednym z takich narzędzi jest Kwestionariusz Szkolnej Oceny Funkcjonalnej (KSzOF).

KSzOF jest narzędziem służącym do oceny funkcjonalnej uczniów na wszystkich etapach edukacji — od szkoły podstawowej po szkołę ponadpodstawową. Może być wykorzystywany do przeprowadzania badań przesiewowych przez wychowawców, nauczycieli i inne osoby pracujące z dzieckiem lub uczniem.

Kwestionariusz składa się z czterech wersji dostosowanych do etapu edukacyjnego:

• dla uczniów klas I–III szkoły podstawowej,
• dla uczniów klas IV–VI szkoły podstawowej,
• dla uczniów klas VII–VIII szkoły podstawowej,
• dla uczniów szkół ponadpodstawowych.

KSzOF umożliwia rozpoznanie możliwości i potrzeb ucznia w zakresie jego aktywności oraz uczestnictwa w sytuacjach typowych dla danej grupy wiekowej. Ocena obejmuje dziewięć obszarów, zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF):

1. Uczenie się i stosowanie wiedzy,
2. Ogólne zadania i obowiązki,
3. Porozumiewanie się,
4. Motoryka i poruszanie się (w tym mobilność i aktywność manualna),
5. Dbanie o siebie, samoobsługa i samodzielność,
6. Życie domowe,
7. Wzajemne kontakty i związki międzyludzkie,
8. Edukacja szkolna,
9. Życie w społeczności lokalnej.

Ocena funkcjonalna opiera się na kilkutygodniowej obserwacji funkcjonowania ucznia.

Kwestionariusz może być stosowany przez nauczyciela (znającego dobrze ucznia) oraz rodzica w sytuacji, gdy zauważone zostaną trudności w zakresie aktywności i uczestnictwa — np. w zajęciach lekcyjnych, czasie wolnym czy w nawiązywaniu relacji społecznych.

Uwaga!:
Autorzy KSzOF podkreślają, że ocena funkcjonalna:

• nie jest obowiązkowa dla wszystkich uczniów — nie zastępuje badań przesiewowych służących diagnozie określonych zaburzeń,
• nie jest automatycznie wymagana w przypadku posiadania przez ucznia diagnozy formalnej (np. orzeczenia o niepełnosprawności),
• jest podejmowana zarówno wtedy, gdy uczeń ma rozpoznanie i wymaga wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, jak i w przypadku zgłoszonych trudności bez formalnej diagnozy.

Wystarczającym powodem do przeprowadzenia oceny funkcjonalnej jest zgłoszenie potrzeby przez dziecko, nauczyciela lub rodzica.

Źródło:

Ocena funkcjonalna w szkole dla każdego – założenia, pomiar, zastosowanie – https://ore.edu.pl/2024/12/ocena-funkcjonalna-w-szkole-dla-kazdego-zalozenia-pomiar-zastosowanie/

Do wykorzystania:

Podręcznik –  https://mwm.us.edu.pl/wp-content/uploads/2024/10/E-BOOK-Ocena-funkcjonalna.pdf

• Zintegrowana Platforma Edukacyjna – https://zpe.gov.pl/edukacja-wlaczajaca-2
• Edukacja włączająca w Polsce – film MEN (YouTube) https://www.youtube.com/watch?v=6fSiq-Oibhk&t=19s
• Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – https://ore.edu.pl/category/ksztalcenie-i-wychowanie/uczen-ze-specjalnymi-potrzebami-edukacyjnymi/